Burgerschap, morele emoties en de herziening van de verzorgingsstaat
In reactie op globalisering en individualisering is er in ontwikkelde verzorgingsstaten al enkele decennia sprake van een herziening van de verzorgingsstaat, in de richting van een ‘enabling state’ (Gilbert 2004) oftewel een activerende verzorgingsstaat. Deze herziening impliceert niet alleen een stelselwijziging maar ook een herziening van burgerschapsidealen in de richting van ‘actief burgerschap’.
Recentelijk is er ook aandacht voor de emotionele aspecten hiervan. Men spreekt van een ‘affective turn’ (Plummer 2003; Isin 2004). Actief burgerschap is niet alleen een kwestie van rechten en plichten maar vooral ook van emoties: met de herziening van de verzorgingsstaat is ook sprake van een herziening van de gewenste en beoogde emoties. Er ontstaat een nieuw emotioneel regime, waarin burgers geacht worden om verbroken onderlinge verbindingen te herstellen. Er wordt daarom wel gesproken van ‘affectief burgerschap’ als een nieuwe overheidsstrategie om van burgers verantwoordelijke, gemeenschapslievende burgers te maken.
De kern daarvan is dat affectie, loyaliteit, compassie en empathie als cruciale aspecten van burgerschap zijn gaan gelden. Burgers worden aangespoord om affectie, loyaliteit, compassie of empathie voor medeburgers te voelen ten behoeve van sociale cohesie . Daarmee worden gevoelens, intimiteit en intieme relaties tot beleidsinstrument gemaakt: er is sprake van ‘governing through affect’ (Fortier 2010). Goed burgerschap heeft bijvoorbeeld te maken met tonen van gevoelens van compassie en empathie, met name voor hulpbehoevende medeburgers .
Vaak gaat het om burgers die fysiek nabij zijn, in de familie, de buurt of de wijk. Door globalisering en individualisering zijn eerdere politieke gemeenschappen (zoals de natiestaat of de socialistische beweging) losser geworden of hebben aan belang ingeboet. De lokale schaal is nu de dominante schaal waarop burgerschap wordt gelokaliseerd en daar wordt burgerschap als tamelijk vredig voorgesteld, ook doordat burgers op lokaal niveau vaak als één en ongedeeld worden voorgesteld, als één groep met één wil en één gedachte.
Wat betekent de herziening van de verzorgingsstaat voor onze morele emoties als schuld, schaamte en empathie? Op welke affecties en affectieve banden doet het beleid een beroep? Welke affecties en affectieve banden krijgen legitimiteit en erkenning, welke niet? En hoe ervaren burgers deze beleidsstrategieën : wat zijn de effecten van deze erkenning/ miskenning op de relaties tussen betrokkenen?
Lopende projecten
Tussen fatalisme en vitaliteit. Een verkennende studie naar de opleving van het burgerinitiatief in de zorg.
Tom van Oosterhout
‘Hoe de opleving van burgerinitiatieven in de zorg valt te verklaren en welke bijdrage deze initiatieven aan de zorg voor ouderen leveren. Nederland is een hoogwaardige verzorgingsstaat. Toch zijn daar door burgers in de afgelopen 10 jaar honderden zorgcoöperaties opgericht. De politiek verwacht veel van deze initiatieven. Ze hoopt namelijk dat deze bijdragen aan de oplossing van de groeiende vraag naar publieke zorg die ontstaat door de vergrijzing. Maar is het ook de bedoeling van de deelnemers van deze initiatieven om een dergelijke bijdrage te leveren? Bovendien is het de vraag of deze initiatieven de capaciteiten hebben om een rol te spelen in de opvang van de groeiende vraag naar (ouderen)zorg.’
Over stil verzet van sociaal werkers in een veranderende verzorgingsstaat.
Afgeronde projecten
- De beloften van nabijheid. Een kwalitatief onderzoek naar de decentralisatie van arbeidsreïntegratie, jeugdzorg en langdurige zorg
- De veranderende rol van vrijwilligersorganisaties in de zorg
- Leren participeren: een onderzoeksprogramma naar de WMO
- Zorgen om participatie
- Summoning the Active Citizen
- Participatie van allochtonen in gezondheidsbevordering
- Ongelijke burgers. Burgerschap voor mensen met ernstige psychiatrische beperkingen
- Samenwerking tussen mantelzorgers, vrijwilligers, cliënten en professionals
- Schmidt, J. (2024) The Dignity Circle. Towards a non-ideal approach of social dignity in the context of marginalisation and care. Met prof. dr. M. Trappenburg, UvH
- Hillebregt, Chantal (2022) ‘Let us be’. Social support needs of people with acquired long-term disabilities and their caregivers in rehabilitation practice in the Netherlands. Met prof. dr. M. Trappenburg, UvH
- Weele, Simon van der (2022) The moral charge of dependency. Contestations of dependency in care theory and care practice. Met prof. dr. C. Leget & dr. F. Bredewold, UvH
- Menal, Ahmad (2022) Dementia care in families with a migration background. Dealing with gendered and cultural obstacles to shared care. Met. prof. dr. S. Saharso, UvH en dr. J. van den Broeke, Pharos
Publicaties
Tonkens, E. (2023) De tragiek van praktische netwerken. In: Minkman, M., Janssen, R., Dijk van, G., Rink, F., Tonkens, E., Houwen, L., Kokx, B., Montfort van, C., Kenis, P., Lindemann, B., Keijser, W., Schruijer, S., Grobbe, F., Steen van der, M. (2023). Toezien op samenwerken: naar een verantwoord samenspel. Mediawerf Uitgevers, pp.63-72
Tonkens, E. (2023) Zorg voor ons allemaal. in: H. Rodenburg, K. Bruning en N. Thijssen, Er is wél een alternatief. Postkapitalisme – een einde aan de roofbouw op aarde en mens, pp. 62-75
Tonkens, E. en M. Hurenkamp (2022) Klimaatverandering: ecologisch burgerschap. Lessen uit de geschiedenis van sociaal burgerschap in de verzorgingsstaat. Beleid en Maatschappij 2022 (3), 255-260
Swierstra, T. & E. Tonkens (2022) Brede moraal en brede rede. Hoe inclusieve ethiek te combineren met psychologisch realisme. Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte, 114 (1), pp 2-36. DOI: https://doi.org/10.5117/ANTW2022.1.002.SWIE
Tonkens, E. & T. Swierstra (2022) Institutionele voorwaarden voor een brede, inclusieve rede. Antwoord aan onze critici. Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte, 114 (1), pp 83-99. DOI: https://doi.org/10.5117/ANtW2022.1.011.toNK
Weele, S. van der, F. Bredewold, E. Grootegoed, M. Trappenburg & E. Tonkens (2019). Zorgen als Ambacht: afstemmen op afhankelijkheid van mensen met een beperking. Utrecht: Uitgeverij de Graaff
Blonk, L., T. Huijben, F. Bredewold, and E. Tonkens (2019) Balancing care and work: A case study of recognition in a social enterprise, Disability and Society, published online 30-12-2019, https://doi.org/10.1080/09687599.2019.1669434
Ahmad, M., J van den Broeke, S. Saharso en E. Tonkens (2019) Persons with a migration background caring for a family member with dementia: challenges to shared care, The Gerontologist, https://doi.org/10.1093/geront/gnz161
Sebrechts, M., E. Tonkens & C. Bröer (2018). Rituals of recognition: Interactions and interaction rules in sheltered workshops in the Netherlands, European Journal of Cultural and Political Sociology, DOI: 10.1080/23254823.2018.1464399
Schmidt, J., A. Niemeijer, C. Leget, E. Tonkens & M. Trappenburg (2018). De waardigheidscircel. Utrecht: Universiteit voor Humanistiek
Bredewold, F., Duyvendak, J.W., Kampen, T., Tonkens, E.H. & Verplanke, L. (2018). De verhuizing van de verzorgingsstaat. Hoe de overheid nabij komt. Jaarboek Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken. Amsterdam: Uitgeverij Van Gennep
Tonkens, E. & J.W. Duyvendak (2018) Decentralisaties bedreigen democratie,professionaliteit en solidariteit. Sociale Vraagstukken, 13 -09-18
Duyvendak, J.W. & E. Tonkens (2018) Het sociale domein: democratie, solidariteit en professionaliteit onder druk. De Helling (3), 14-21
Tonkens, E. (2018) Hoe we grote instellingen zijn gaan wantrouwen. Samenleving & Politiek, februari, 24-29
Tonkens, E., T. Kampen & M. de Wilde (2018) Affectief burgerschap. Waarom beleid verleidt in plaats van overtuigt. In: R. Gabriëls, S. Koenis & T. Swierstra (red.) Het hart op de tong. Emoties in de politiek. Amsterdam: Amsterdam University Press, pp 39-62
Tonkens, E. (2018) Liever kwaliteit van leven dan zelfredzaamheid. Tijdschrift voor gezondheidswetenschappen (96) 8, 309-3010
Tonkens, E. & J.W. Duyvendak (2018) Decentralisaties bedreigen democratie, professionaliteit en solidariteit. Sociale Vraagstukken, 13 -09-18
Hoijtink, M., E. Tonkens & J.W. Duyvendak (2018) Zelfredzaamheid en stil verzet van sociaal werkers. Vakblad Sociaal Werk (4), 8-11
Duyvendak, J.W. & E. Tonkens (2017) Decentralisaties lijden onder een democratisch tekort. Sociale Vraagstukken, 25-04-17
Grootegoed, E. and E. Tonkens (2017). Disabled and elderly citizens’ perceptions and experiences of voluntarism as an alternative to publicaly financed care in the Netherlands. Health and Social Care in the Community 25(1), pp 234–242 (published online 2015: DOI: 10.1111/hsc.12299)
Grootegoed, E.M., Machielse, J.E.M., Tonkens, E.H., Blonk, L. & Wouters, S. (2017). Aan de andere kant van de schutting. Inspelen op de toenemende vraag naar vrijwillige inzet in het lokale sociale domein. Tussenrapport. (extern rapport). Utrecht: Universiteit voor Humanistiek. In opdracht van NOV.
‘De burger is niet zo zelfredzaam’, artikel in Trouw n.a.v. tussenrapportage onderzoeksproject ‘De beloften van nabijheid,’ 30 juni 2016
Bochoven, M. van, E. Tonkens, S. Roggeveen en L. Verplanke (2016). Reconstructing the professional domain: Boundary work of professionals and volunteers in the context of social service reform, Current Sociology. Published online before print November 16, 2016, DOI: 10.1177/0011392116677300
Bredewold, F., E. Tonkens & M. Trappenburg (2016), Solidarity and Reciprocity Between People With and Without Disabilities, Journal of Community & Applied Social Psychology, DOI: 10.1002/casp.2279
Tonkens, E. (2016) Professions, Service Users and Citizenship: Deliberation, Choice and Responsibility. In: M. Dent, I. Bourgeault, J.L. Denis and E. Kuhlmann, The Routledge companion to professions and professionalism, Chapter 3
Tonkens, E., S. Keuzekamp & J.W. Duyvendak (2015) Van Rijn negeert diagnose en aanbevelingen van Gezondheidsraad: investeer voor kennis in sociaal werk, Sociale Vraagstukken, 09-09-15
Tonkens, E. (2015) De relatie tussen professional en patiënt is het kapitaal van een zorginstelling, De Linker Wang, 04-05-15
Tonkens, E. (2015) Marktwerking leidt tot de-humanisering van de zorg, MedZ, 02-03-15
Grootegoed, E. en E. Tonkens (2015) Disabled and elderly citizens’ perceptions and experiences of voluntarism as an alternative to publically financed care in the Netherlands, Health and Social Care in the Community. October 2015, DOI: 10.1111/hsc.12299
Bredewold, F., E. Tonkens, M. Trappenburg (2015) Urban encounters limited: The importance of built-in boundaries in contacts between people with intellectual or psychiatric disabilities and their neighbours, Urban Studies, October, DOI: 10.1177/0042098015616895
Tonkens, E, (2015) Hoezo moeten kinderen voor hun ouders zorgen? Politieke en ethische keuzes in de zorg. Wijsgerig perspectief 2015: 1
Kampen, T.G. & Tonkens, E.H. (2014) Beheersing, bevrijding en erkenning. Ervaringen met ‘verplicht’ vrijwilligerswerk door mensen met een bijstandsuitkering. In N. Teeuwen, M. van den Wijngaart & H. Moors (red.) Blijven we een fatsoenlijk land? Gemeenten en de verzorgingsstaat. Den Haag: Boom Lemma, 109-127
Bredewold, F.H., E. Tonkens & M. Trappenburg (2014) Mensen met een beperking als buren – Over aandacht, hulp en zorg tussen mensen met een verstandelijke of psychiatrische beperking en buurtgenoten, Tijdschrift voor Orthopedagogiek, Vol. 53, No. 3, 91-103
Tonkens. E., L. Verplanke, M. van Bochove, J.W. Duyvendak (2014) We kunnen niet te veel aan vrijwilligers overlaten, Sociale Vraagstukken 07-09-14
Tonkens, E. (2014) Misverstanden over de participatiesamenleving, Sociale Vraagstukken 24-07-14
Tonkens, E. (2014) Winstuitkeringen in ziekenhuizen: daar krijgen we spijt van! Sociale Vraagstukken 31-10-14
Tonkens, E. (2014) Over onderzoeksproject ‘Kunnen we dat niet aan de vrijwilligers overlaten? Zorg+Welzijn 18-05-14
Kampen, T. & E. Tonkens (2014) Participatiewet is niet zo stupide als hij wordt voorgesteld, Sociale Vraagstukken 07-01-14
De affectieve burger. Hoe de overheid verleidt en verplicht tot zorgzaamheid, Thomas Kampen, Imrat Verhoeven & Loes Verplanke (red.) (2013)
Elshout, J., T. Kampen en E. Tonkens, (2013) ‘De kwetsbaarheid van zelfrespect. Hoe geleide vrijwilligers worstelen met emoties’. In: T. Kampen. I. Verhoeven, & L. Verplanke (red.) De affectieve burger. Hoe de overheid verleidt en verplicht tot zorgzaamheid. Amsterdam: van Gennep, 219-232
Verhoeven, I. en E. Tonkens (2013) ‘Wat de overheid van burgers wil. De framing van de veranderende verzorgingsstaat in Nederland en Engeland’. In: T. Kampen. I. Verhoeven, & L. Verplanke (red.) De affectieve burger. Hoe de overheid verleidt en verplicht tot zorgzaamheid. Amsterdam: van Gennep, 25-40
Bredewold, F., E. Tonkens en M. Trappenburg (2013) ‘Wederkerigheid tussen weerbare en kwetsbare burgers. Wat zijn de mogelijkheden en voorwaarden?’ In: T. Kampen. I. Verhoeven, & L. Verplanke (red.) De affectieve burger. Hoe de overheid verleidt en verplicht tot zorgzaamheid. Amsterdam: van Gennep, 168-186
Tonkens, E., Hoijtink, M. & Gulikers, H. (2013) Democratizing Social Work. In: M. Noordegraaf & B. Steijn (red.) Professionals under Pressure. The Reconfiguration of Professional Work in Changing Public Services. Amsterdam: Amsterdam University Press, pp.161-179
Tonkens, E. (2013) ‘Keuzevrijheid of keuzedwang: burgers en de zorg’. In: C. Bakker & G. van Overbeeke (red.), Het burgerperspectief in het toezicht. Utrecht: Inspectie voor de Gezondheidszorg
Tonkens, E., Grootegoed, E. & Duyvendak, J. W. (2013) Introduction: Welfare State Reform, Recognition and Emotional Labour. Social Policy and Society, 12(03), pp. 407-413.
Verhoeven, I. & Tonkens, E. (2013) Talking Active Citizenship: Framing Welfare State Reform in England and the Netherlands. Social Policy and Society, 12(03), pp. 415-426.
Tonkens, E. & Verplanke, L. (2013) When Social Security Fails to be Emotional Security. Single Parent Households and the Contractual Welfare State. Social Policy and Society, 12(03), pp. 451-460.
Tonkens, E., Broër, C., Sambeek, N. van, & Hassel, D. van (2013) Pretenders and performers: Professional responses to the commodification of health care. Social Theory and Health, 11(4), pp. 368-387.
Ootes, S.T.C., Pols, A.J., Tonkens, E.H. & Willems, D. (2013) Where is the citizen? Comparing civic spaces in long-term mental healthcare. Health & Place, 22, pp. 11- 18.
Ootes, S.T.C., Pols, A.J., Tonkens, E.H. & Willems, D.L. (2013) Opening the Gift: Social Inclusion, Professional Codes, and Gift Giving in Long-Term Mental Healthcare. Culture, Medicine and Psychiatry, 37, pp. 131-147.
Tonkens, E. (2012) Herover de participatiesamenleving. Socialisme & Democratie, (71)1, 85-95
Alleen slechte vrouwen klagen. Problemen en behoeften van geïsoleerde allochtone spilzorgers in Nederland, Evelien Tonkens, Loes Verplanke en Lianne de Vries (2012)
Respect, waardering en ontplooiing. Burgerschap voor mensen met een verstandelijke of psychische beperking, Mogendorff, K., E Tonkens en L. Verplanke (2012)
Being in place: Citizenship in long-term mental healthcare, S.T.C. Ootes (2012)
Sambeek, N., C. Broer en E. Tonkens, (2011) Sluipend kwaliteitsverlies in de geestelijke gezondheidszorg. Professionals over de gevolgen van marktwerking. Beleid en Maatschappij, (38) 1, 47-64
Participation, responsibility and choice: summoning the active citizen in western European welfare states, Janet Newman and Evelien Tonkens (eds.) (2011)
Fienieg, B., V. Nierkens, E. Tonkens, T. Plochg en K. Stronks (2011) ‘Why play an active role? A qualitative examination of lay citizens’ main motives for participation in health promotion.’ In: Health Promotion International, 27 (3), 416-426
Ootes, S.T.C., A.J. Pols, E.H. Tonkens, D.L. Willems (2010), ‘Bridging boundaries; the concept of ‘citizenship’ as a boundary object in mental healthcare’, Medische Antropologie/Medical Anthropology, special issue ‘The body in disability studies’: 22, 2; 375-388
Op zoek naar weerkaatst plezier. Samenwerking tussen mantelzorgers, vrijwilligers, cliënten en professionals. Tonkens, E., en J. van den Broeke en Marc Hoijtink (2009)
Duyvendak, J.W., M. Hoijtink and E. Tonkens (2009) ‘Post-patient perspectives. User-based logics and the never ending inequality between users and professionals.’ In: H.U. Otto (red.) What works? Modernising the Knowledge Base of Social Work. University of Bielefeld Press, Bielefeld, 31-46
Kremer, M. en E. Tonkens (2006) ‘Authority, trust, knowledge and the public good in disarray.’ in: T. Knijn and M. Kremer, Professionals between people and policy. Amsterdam University Press, 122-136
Tonkens, E. en J.W. Duyvendak (2003) ‘Paternalism – caught between rejection and acceptance: taking care and taking control in community work.’ In: Community Development Studies (38), nr.1, 6-15
Tonkens, E. en I. Weijers, (1999) ‘Autonomy, Solidarity and Self-Realization. Policy Views of Dutch Service Providers.’ Mental Retardation. The journal of the American Association on Mental Retardation (37) nr.6, 468-476